پارگی تاندون پاتلا یکی از آسیب‌های جدی و نسبتا نادر در ناحیه زانو است که اغلب در نتیجه فشار ناگهانی یا ضربه مستقیم به زانو رخ می‌دهد. این تاندون نقش حیاتی در فرآیند صاف کردن زانو و حرکت طبیعی پا دارد و در صورت پارگی، عملکرد عادی مفصل به شدت مختل می‌شود. این آسیب بیشتر در میان ورزشکاران، افراد دارای سابقه بیماری‌های تاندونی، یا کسانی که دچار ضربه مستقیم شده‌اند دیده می‌شود. شناخت علائم، روش‌های تشخیص و مراقبت‌های درمانی مناسب می‌تواند به پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره کمک کند. در این مطلب به بررسی جامع ابعاد مختلف پارگی تاندون پاتلا، از جمله علل، علائم، روش‌های درمان و مراقبت‌های پس از جراحی خواهیم پرداخت.
آشنایی با اصطلاح تاندون پاتلا
تاندون پاتلا در واقع همان تاندون پشت کشکک زانو است که گاهی در اثر عوامل محیطی یا برخی اتفاقات دچار کشیدگی یا پارگی می‌شود. تاندون پاتلا یا همان زردپی کشکک زانو یکی از اجزای اصلی دستگاه حرکتی زانو است که نقش مهمی در صاف کردن پا و انجام حرکات روزمره مانند راه رفتن، پریدن و بالا رفتن از پله دارد. این تاندون در واقع نوار محکمی از بافت همبند است که استخوان کشکک (پاتلا) را به استخوان ساق پا (تیبیا) متصل می‌کند. زمانی که عضله چهارسر ران منقبض می‌شود، نیروی حاصل از این انقباض از طریق تاندون پاتلا به ساق پا منتقل می‌شود و باعث صاف شدن مفصل زانو می‌شود. سلامت و عملکرد صحیح این تاندون برای حفظ تعادل، حرکت روان و پیشگیری از آسیب‌های زانو ضروری است. آسیب به تاندون پاتلا می‌تواند موجب درد، ناتوانی در صاف کردن زانو و حتی بی‌ثباتی مفصل شود.
علائم پارگی تاندون پاتلا
- درد شدید در ناحیه زانو: یکی از شایع ترین علائم پارگی تاندون پاتلا، درد شدید و ناگهانی در قسمت جلویی زانو است که پس از آسیب یا ضربه به زانو شروع می‌شود.
- عدم توانایی در صاف کردن زانو: یکی از علائم واضح پارگی تاندون پاتلا، ناتوانی در صاف کردن کامل زانو یا بلند کردن پا از حالت نشسته است. این مشکل به دلیل عدم توانایی عضلات چهارسر ران در انتقال نیروی لازم از طریق تاندون به ساق پا است.
- تورم و التهاب در اطراف زانو: به دلیل آسیب بافتی و التهاب، ممکن است ناحیه آسیب دیده زانو متورم شود و در برخی موارد خونریزی داخلی نیز ایجاد گردد.
- صدای ترق تروق یا ترکیدن هنگام آسیب: در برخی از موارد، بیماران هنگام وقوع پارگی ممکن است صدای ترکیدن یا ترق تروق از ناحیه زانو شنیده یا حس کنند.
- کبودی در اطراف زانو: پارگی تاندون باعث ایجاد کبودی یا تغییر رنگ پوست در اطراف زانو می‌شود، که به دلیل خونریزی داخلی است.
- بی ثباتی زانو: احساس بی ثباتی یا ضعف در زانو یکی دیگر از علائم این آسیب است که ممکن است فرد نتواند روی پای خود به درستی ایستاده یا حرکت کند.
روش تشخیص پارگی تاندون پشت کشکک زانو
تشخیص پارگی تاندون پاتلا از طریق ترکیب معاینه بالینی و انجام آزمایش‌های تصویربرداری صورت می‌گیرد. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیص این آسیب اشاره می‌کنیم:
- معاینه بالینی: پزشک ابتدا تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی کرده و سپس با انجام معاینه فیزیکی، علائم پارگی تاندون پاتلا را ارزیابی می‌کند. در این مرحله، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد که پای خود را صاف کند یا تلاش کند که آن را بلند کند. عدم توانایی در انجام این حرکت می‌تواند نشان‌دهنده پارگی تاندون باشد. همچنین پزشک به بررسی میزان تورم، درد و حساسیت در ناحیه زانو می‌پردازد.
- آزمایش تصویربرداری (MRI یا اولتراسوند): برای تأیید تشخیص و ارزیابی میزان آسیب، از روش‌های تصویربرداری مانند MRI (تصویر برداری با تشدید مغناطیسی) یا اولتراسوند (سونوگرافی) استفاده می‌شود. MRI تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم، از جمله تاندون‌ها، ارائه می‌دهد و می‌تواند میزان آسیب یا پارگی را به وضوح نشان دهد. اولتراسوند نیز در شناسایی پارگی تاندون مفید است و به‌ویژه در مواردی که نیاز به بررسی سریع وجود داشته باشد، کاربردی است.
- رادیوگرافی (X-ray): در برخی موارد، پزشک ممکن است رادیوگرافی ساده زانو را تجویز کند تا از وجود شکستگی در استخوان‌های اطراف زانو مطمئن شود. این روش به طور مستقیم پارگی تاندون را نشان نمی‌دهد، اما به تشخیص علل دیگر درد کمک می‌کند.
- آزمون‌های عملکردی: در برخی موارد، برای ارزیابی عملکرد زانو و بررسی دامنه حرکتی آن، ممکن است پزشک از آزمون‌های خاصی مانند آزمون حرکت کشکک زانو استفاده کند تا وضعیت تاندون و عملکرد مفصل را دقیق‌تر بررسی کند.
چه عواملی باعث پارگی تاندون پاتلا می‌شود؟
- ضربه یا آسیب شدید به زانو
- فعالیت‌های ورزشی پر فشار مانند پریدن یا دویدن
- حالات خمیده و کششی شدید زانو
- آرتروز یا بیماری‌های مفصلی که موجب ضعیف شدن تاندون‌ها می‌شود.
- بیماری‌های متابولیک مانند دیابت که باعث تضعیف بافت‌ها می‌شود.
- افزایش سن و کاهش انعطاف‌پذیری تاندون‌ها
- استفاده نادرست از عضلات در فعالیت‌های روزمره یا ورزشی
- بار اضافی و فشار غیرطبیعی به زانو
روش های درمان پارگی تاندون پاتلا
درمان پارگی تاندون پاتلا بستگی به شدت آسیب و وضعیت کلی بیمار دارد و به دو روش غیرفعال و جراحی انجام می‌شود. در پارگی‌های خفیف یا جزئی که تاندون به طور کامل پاره نشده است، درمان‌های غیرفعال مانند استراحت، یخ‌گذاری، استفاده از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و تورم، و فیزیوتراپی کمی موثر است. در این موارد، هدف اصلی تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود دامنه حرکتی است. اما در صورت پارگی کامل تاندون، نیاز به جراحی برای ترمیم تاندون پاتلا است. در این نوع آسیب‌ها، جراحی شامل دوخت یا پیوند تاندون به استخوان‌ها است. پس از جراحی، بیمار نیاز به دوره‌ای از فیزیوتراپی و توانبخشی برای بازگشت به عملکرد طبیعی زانو دارد. درمان مناسب و به موقع در بهبودی کامل و پیشگیری از مشکلات بلند مدت مثل اختلال در حرکت زانو و بی‌ثباتی آن نقش حیاتی دارد.
پارگی تاندون پاتلا بدون جراحی قابل درمان است؟
در صورتی که پارگی تاندون پاتلا جزئی و ناقص باشد، ممکن است بدون جراحی نیز قابل درمان باشد. در چنین مواردی، درمان های غیرجراحی شامل استراحت، استفاده از یخ برای کاهش تورم، داروهای ضد التهاب برای کاهش درد و فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف زانو توصیه می‌شود. در این شرایط، هدف اصلی بازگرداندن دامنه حرکتی زانو و جلوگیری از آسیب بیشتر به تاندون است. فیزیوتراپی در این موارد نقش بسیار مهمی دارد و می‌تواند به بهبود قدرت عضلات و عملکرد زانو کمک کند.
با این حال، در صورتی که پارگی تاندون شدید یا کامل باشد، نیاز به جراحی برای ترمیم تاندون وجود دارد، زیرا بدون جراحی، احتمال بروز مشکلات طولانی مدت مانند بی‌ثباتی زانو و درد مزمن وجود دارد. تصمیم‌گیری در مورد نوع درمان بستگی به شدت آسیب و نظر پزشک متخصص دارد.
مدت زمان بهبودی پس از جراحی پارگی تاندون پاتلا چقدر است؟
مدت زمان بهبودی پس از جراحی پارگی تاندون پاتلا بین ۳ تا ۶ ماه است. این مدت بستگی به شدت آسیب، نوع جراحی و توانایی بدن بیمار برای بهبودی دارد. در ابتدا، بیمار باید از حرکت‌های شدید و فشار به زانو خودداری کند و از آتل یا بریس برای حفظ ثبات استفاده کند. پس از جراحی، فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی برای بازگرداندن قدرت و دامنه حرکتی زانو ضروری است. پس از حدود ۶ ماه، بیمار می‌تواند به تدریج به فعالیت‌های روزمره و حتی ورزش‌های سبک بازگردد، اما این بازگشت باید تحت نظر پزشک و با رعایت احتیاط کامل باشد.
پارگی تاندون پاتلا در چه سنی بیشتر است؟
پارگی تاندون پاتلا در افراد مسن شایع‌تر است. با افزایش سن، انعطاف پذیری و قدرت تاندون‌ها و عضلات کاهش می‌یابد، که این باعث ضعیف شدن تاندون‌ها و افزایش خطر آسیب به آن‌ها می‌شود. علاوه بر این، بیماری‌هایی مانند آرتروز و دیابت که در افراد مسن رایج‌تر هستند، می‌توانند به تضعیف تاندون‌ها و مفاصل کمک کنند و خطر پارگی تاندون پاتلا را افزایش دهند. همچنین، در افراد مسن، توانایی بدن برای ترمیم بافت‌ها نیز کاهش می‌یابد که به این معناست که آسیب‌ها ممکن است زمان بیشتری برای بهبودی نیاز داشته باشند.
مراقبت های بعد از درمان پارگی تاندون پاتلا
مراقبت‌های بعد از درمان پارگی تاندون پاتلا بسیار مهم هستند تا بهبودی سریع‌تر و بهینه حاصل شود و از عوارض جانبی جلوگیری شود. در ادامه توضیحات بیشتری در این زمینه آورده شده است:
- استراحت کافی: پس از جراحی، لازم است که از انجام فعالیت‌های سنگین و فشار آوردن به زانو خودداری کنید. زانو باید استراحت کافی داشته باشد تا فرآیند ترمیم تاندون به درستی انجام شود. در این مدت، بهتر است از راه رفتن زیاد یا ایستادن طولانی مدت پرهیز کنید.
- استفاده از بریس یا آتل: برای حفظ ثبات و جلوگیری از حرکت غیرطبیعی زانو، پزشک ممکن است استفاده از آتل یا بریس را توصیه کند. این ابزارها کمک می‌کنند تا زانو در موقعیت مناسب خود باقی بماند و از فشار اضافی روی تاندون ترمیم شده جلوگیری شود.
- استفاده از یخ برای کاهش تورم: در ۴۸ ساعت اول پس از جراحی، استفاده از یخ برای کاهش تورم و التهاب بسیار موثر است. قرار دادن یخ باید در فواصل ۱۵ تا ۲۰ دقیقه انجام شود و در صورت امکان زانو را در حالت بالا نگه دارید تا خونرسانی بهتری به محل جراحی صورت گیرد.
- بالا نگه داشتن پا: برای کاهش تورم و تسریع روند بهبودی، پیشنهاد می‌شود که پا را در حالت بالا قرار دهید، مثلا هنگام خوابیدن یا استراحت کردن، پا را بر روی چند بالشت قرار دهید تا خون به راحتی به سمت قلب بازگشت کند و از تجمع مایعات در زانو جلوگیری شود.
- داروهای مسکن و ضد التهاب: برای کنترل درد و کاهش التهاب، پزشک ممکن است داروهای مسکن و ضد التهابی مانند ایبوپروفن یا پاراستامول تجویز کند. مهم است که داروها را طبق دستور بهترین جراح ارتوپد مصرف کنید و از مصرف خودسرانه داروها خودداری نمایید.
- فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی: پس از کاهش التهاب و تثبیت وضعیت، پزشک شما فیزیوتراپی را شروع خواهد کرد. فیزیوتراپی به تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود دامنه حرکتی کمک می‌کند. تمرینات تقویتی شامل حرکات کششی و تقویت عضلات چهارسر ران و سایر عضلات زانو است. این تمرینات به بهبود عملکرد زانو و جلوگیری از آسیب‌های آینده کمک می‌کند.
- خودداری از فشار زیاد به زانو: در هفته‌های اول بعد از جراحی، نباید به زانو فشار زیادی وارد کنید. این شامل خم و راست کردن بیش از حد زانو یا انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن یا بالا رفتن از پله‌ها است. این فشارها روند بهبودی را کند کرده یا موجب آسیب مجدد به تاندون می‌شوند.
- مراجعه منظم به پزشک: باید طبق دستور پزشک به طور منظم برای ارزیابی پیشرفت درمان و بررسی وضعیت زانو به کلینیک مراجعه کنید. اگر هر گونه درد غیرمعمول، تورم شدید یا علائم عفونت (قرمزی، ترشح زخم) مشاهده کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
- مراقبت از محل جراحی: محل جراحی باید تمیز و خشک نگه داشته شود تا از عفونت جلوگیری شود. در صورت مشاهده هرگونه ترشح، التهاب یا خونریزی، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت داروهای آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
- پرهیز از فعالیت‌های ورزشی شدید: تا زمان تکمیل دوره بهبودی و تایید پزشک، از انجام ورزش‌های سنگین و فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن یا ورزش‌های تیمی خودداری کنید. پس از مدت زمان بهبودی، پزشک ممکن است به تدریج اجازه بازگشت به فعالیت‌های ورزشی را بدهد.
