انحراف انگشت شست پا یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های ساختاری پا است که در آن، انگشت شست به سمت دیگر انگشتان منحرف می‌شود. این اختلال که در اصطلاح پزشکی به آن هالوکس والگوس (Hallux Valgus) گفته می‌شود، معمولا با برجستگی استخوانی در کناره داخلی پا همراه است که در ناحیه مفصل متاتارسوفالانژیال (MTP) مشاهده می‌شود. این ناهنجاری می‌تواند منجر به درد، التهاب، محدودیت در حرکت انگشت شست و اختلال در راه رفتن شود. عوامل متعددی مانند وراثت، نوع کفش، ساختار غیرطبیعی پا و برخی بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند در ایجاد هالوکس والگوس نقش داشته باشند. با توجه به شیوع نسبتا بالای این مشکل، خصوصا در زنان، بررسی دقیق علل، علائم و راهکارهای درمانی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
درمان کجی شست پا در تهران با دکتر محمد واحدیان
علت کج شدن انگشت شست پا چیست؟
دلایل ایجاد انحراف در انگشت شست پا (هالوکس والگوس) متعدد هستند و می‌توانند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و مکانیکی باشند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل این ناهنجاری اشاره می‌شود:
- وراثت (عوامل ژنتیکی): یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز هالوکس والگوس، زمینه ارثی و ساختار ژنتیکی پا است. افرادی که والدین یا بستگان درجه یک آن‌ها دچار این مشکل بوده‌اند، احتمال بیشتری برای ابتلا دارند.
- کفش نامناسب: استفاده از کفش‌هایی با پنجه باریک، پاشنه بلند یا کفش‌هایی که فشار زیادی به انگشتان وارد می‌کنند، می‌تواند در طول زمان باعث تغییر شکل انگشت شست و انحراف آن شود. این عامل به‌ویژه در زنان شایع‌تر است.
- صاف بودن کف پا (پِس پلانوس): افرادی که دارای صافی کف پا هستند، به دلیل عدم توزیع مناسب فشار و بار در هنگام راه رفتن، بیشتر در معرض ابتلا به انحراف انگشت شست قرار دارند.
- ضعف عضلات و رباط‌های پا: ضعف در عضلات و رباط‌های نگهدارنده انگشت شست می‌تواند منجر به کاهش پایداری مفصل و در نتیجه انحراف آن شود.
- آرتروز و بیماری‌های التهابی مفاصل: بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید که مفاصل را درگیر می‌کنند، ممکن است منجر به تخریب مفصل متاتارسوفالانژیال و ایجاد هالوکس والگوس شوند.
- جنسیت: این ناهنجاری در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است، که می‌تواند به دلیل تفاوت‌های آناتومیکی، هورمونی و نوع کفش‌های رایج در میان زنان باشد.
- افزایش سن: با افزایش سن، رباط‌ها و عضلات پا ضعیف‌تر شده و احتمال انحراف انگشت شست نیز افزایش می‌یابد.
- چاقی و اضافه وزن: افزایش فشار بر روی پاها به دلیل وزن بالا می‌تواند عاملی در ایجاد یا تشدید هالوکس والگوس باشد.
از کجا بفهمیم انگشت هالوکس والگوس داریم؟
برای تشخیص این‌که آیا به انحراف انگشت شست پا یا هالوکس والگوس مبتلا هستید، می‌توان به چند علامت مشخص توجه کرد. اولین نشانه بارز، انحراف انگشت شست به سمت سایر انگشتان پا و ایجاد یک برجستگی استخوانی در کنار داخلی پا است که اغلب با درد، قرمزی یا تورم همراه است. این وضعیت ممکن است باعث شود پوشیدن کفش‌های معمولی دشوار یا دردناک شود. همچنین در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است انگشت دوم پا به دلیل فشار ناشی از انحراف انگشت شست، روی آن قرار گیرد یا به طرفین منحرف شود. در صورت مشاهده این علائم، به‌ویژه اگر با درد و اختلال در راه رفتن همراه باشند، مراجعه به متخصص ارتوپدی برای بررسی بالینی و انجام تصویربرداری مانند رادیوگرافی توصیه می‌شود تا شدت و نوع انحراف مشخص گردد.
درمان‌های غیرجراحی و خانگی انحراف شست پا
درمان‌های غیرجراحی و خانگی برای کج شدن شست پا (هالوکس والگوس) در مراحل اولیه بیماری کمی موثر هستند و با هدف کاهش درد، جلوگیری از پیشرفت انحراف انجام می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های غیرجراحی و خانگی اشاره می‌شود اما به یاد داشته باشید که این موارد شاید برطرف کننده مشکل شما نباشند، بنابراین حتما در ابتدا با متخصص ارتوپد مشورت داشته باشید تا ببینید که ایشان چه توصیه ای برای شما خواهند داشت.
۱. استفاده از کفش مناسب: کفش‌هایی با پنجه پهن، بدون پاشنه بلند و کفی نرم می‌توانند از فشار مستقیم به انگشت شست جلوگیری کرده و درد را کاهش دهند. کفش نباید انگشتان پا را فشرده کند.
۲. درمان با پد و اسپلینت (بریس): پدهای سیلیکونی مخصوص یا اسپلینت‌های مخصوص شبانه می‌توانند انحراف انگشت را تا حدی اصلاح کرده یا فشار را کم کنند. این وسایل کمک می‌کنند تا انگشت شست در موقعیت صحیح‌تری قرار گیرد، مخصوصا هنگام خواب.
۳. تمرینات کششی و تقویتی: برخی تمرین‌های ساده مانند حرکت دادن انگشت شست به سمت بیرون، استفاده از کش برای تقویت عضلات اطراف پا یا جمع کردن حوله با انگشتان می‌توانند به بهبود عملکرد مفصل کمک کنند.
۴. استفاده از یخ و کمپرس سرد: اگر ناحیه برجستگی دچار التهاب یا درد شده باشد، استفاده از کمپرس سرد به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در روز می‌تواند تورم و درد را کاهش دهد.
۵. استفاده از کفی طبی: کفی‌های مخصوص که توسط ارتوپد یا متخصص فیزیوتراپی تجویز می‌شوند، می‌توانند فشار وارد بر پای شما را اصلاح کرده و مانع پیشرفت انحراف شوند، در صورت داشتن صافی کف پا.
۶. کاهش وزن در صورت اضافه وزن: کاهش وزن می‌تواند فشار روی مفاصل پا را کاهش داده و علائم هالوکس والگوس را بهبود بخشد.
۷. ماساژ ملایم پا: ماساژ ناحیه اطراف مفصل متاتارسوفالانژیال می‌تواند گردش خون را بهبود بخشد و درد ناشی از گرفتگی عضلات یا سفتی مفصل را کاهش دهد.
روش‌های جراحی انحراف شست پا
درمان جراحی برای انحراف انگشت شست پا زمانی توصیه می‌شود که درمان‌های غیرجراحی موثر نباشند یا انحراف شدید باشد و عملکرد پا را مختل کرده باشد. در ادامه، انواع روش‌های جراحی، میزان موفقیت و دوره نقاهت آن‌ها را به صورت تفکیک شده بیان خواهیم کرد.
جراحی بونیونکتومی (Bunionectomy) یا برداشت برجستگی استخوانی
- روش: در این جراحی، برجستگی استخوانی کنار انگشت شست برداشته می‌شود. در برخی موارد همراه با تنظیم تاندون‌ها انجام می‌شود.
- میزان موفقیت: نسبتا خوب در مراحل خفیف تا متوسط؛ احتمال بازگشت در موارد شدید وجود دارد.
- دوره نقاهت: حدود ۴ تا ۶ هفته است. ممکن است نیاز به استفاده از کفش مخصوص باشد.
۲. استئوتومی (Osteotomy)
- روش: استخوان متاتارس یا فالانژ به صورت کنترل شده بریده و در موقعیت مناسب بازسازی می‌شود. انواع مختلفی دارد (Chevron، Scarf، Akin و…).
- میزان موفقیت: بسیار بالا در بیماران دارای انحراف متوسط تا شدید؛ ماندگاری طولانی مدت.
- دوره نقاهت: ۶ تا ۱۲ هفته؛ بسته به نوع عمل، معمولا راه رفتن محدود یا با کفش طبی خاص انجام می‌شود.
۳. آرترودز (Arthrodesis) یا خشک کردن مفصل
- روش: مفصل متاتارسوفالانژیال کاملا ثابت شده و با پیچ یا پلیت، دو استخوان به هم جوش داده می‌شوند.
- میزان موفقیت: بسیار م,ثر در بیماران با آرتروز شدید یا آسیب مفصلی؛ احتمال عود بسیار پایین.
- دوره نقاهت: حدود ۸ تا ۱۲ هفته؛ باید مدتی با عصا یا واکر راه رفت تا جوش خوردگی کامل شود.
۴. اکزوستکتومی همراه با تنظیم بافت نرم
- روش: ترکیبی از برداشت برجستگی استخوانی و تنظیم تاندون‌ها و رباط‌ها برای تصحیح انحراف.
- میزان موفقیت: در موارد خفیف تا متوسط م,ثر است؛ گاهی نیاز به استئوتومی همراه دارد.
- دوره نقاهت: حدود ۴ تا ۶ هفته؛ معمولا همراه با توانبخشی سبک.
چگونه از انحراف شست پا پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از انحراف انگشت شست پا یا هالوکس والگوس، رعایت چند نکته ساده اما موثر می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. استفاده از کفش‌های مناسب با پنجه پهن، پاشنه کوتاه و کفی نرم، یکی از اصلی‌ترین راهکارهاست، چرا که کفش‌های تنگ و پاشنه بلند فشار زیادی به مفصل شست وارد می‌کنند. حفظ وزن بدن در محدوده طبیعی نیز اهمیت دارد، چون اضافه وزن باعث افزایش فشار بر مفاصل پا می‌شود. انجام تمرینات ساده تقویتی و کششی برای عضلات و تاندون‌های پا، به ویژه در ناحیه انگشتان و کف پا، به حفظ تعادل ساختاری پا کمک می‌کند. همچنین در صورت وجود سابقه خانوادگی یا علائم اولیه، معاینه منظم توسط پزشک یا فیزیوتراپیست و استفاده از کفی‌ها یا محافظ‌های طبی می‌تواند از پیشرفت ناهنجاری جلوگیری کند. توجه زودهنگام به علائم و اصلاح سبک زندگی، نقش مهمی در پیشگیری از این اختلال دارد.
